Zηνων Τσιαρας//Ιραν

 

Μπορεί το Ιράν να γίνει "νέο Ιράκ";

Ακούγεται πολύ τελευταίως ότι το Ιράν θα γίνει νέο Ιράκ, νέα Συρία ή νέα Λιβύη. Μπορεί όμως;

Και ναι και όχι.

1. Το Ιράν είναι μη συγκρίσιμο προς αυτές τις περιπτωσιολογίες από άποψης δημογραφικής σύνθεσης διότι είναι πολύ πιο ομοιογενές θρησκευτικά - σιιτικό σε ποσοστό 90-95%. Καμία σχέση με τη σεχταριστική δομή του Ιράκ (60-65% Σιίτες, 30-35% Σουνίτες) ή της Συρίας (65-70% Σουνίτες, 10-15% Αλαουίτες, 5-10% Χριστιανοί, 3-5% Δρούζοι κτλ) ή τη φυλετική δομή της Λιβύης.

2. Από εθνοτικής άποψης, το Ιράν είναι επίσης πολύ πιο ομοιογενές. Η σημαντικότερη εθνοτική ομάδα, πέραν των Ιρανών, είναι οι Ιρανοί Αζέροι με ένα ποσοστό γύρω στο 20% (παρόλο που κυμαίνονται οι υπολογισμοί μεταξύ 15%-25%). Ωστόσοι οι περισσότεροι Αζέροι θεωρούν τους εαυτούς τους και εθνικά Ιρανούς. Είναι συχνά δίγλωσοι και βαθιά εμπλεκόμενοι στην πολιτική, θρησκευτική, στρατιωτική και πολιτισμική ζωή της χώρας, περιλαμβανομένων υψηλών θέσεων στο καθεστώς. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ έχει αζέρικες ρίζες από την πλευρά του πατέρα του. Αποσχιστικές φωνές υπάρχουν αλλά είναι μια πολύ μικρή και περιθωριακή μειοψηφία που λειτουργεί κατά κύριο λόγο από τη διασπορά (π.χ. Αζερμπαϊζάν, Τουρκία). Δεν αποκλείεται το Ισραήλ στο μέλλον να προσπαθήσει να χειραγωγήσει αυτή την μειονότητα, εκμεταλλευόμενο και τις σχέσεις του με το Αζερμπαϊζάν, όμως δεν φαίνεται με τα υφιστάμενα δεδομένα ότι μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να είναι επιτυχημένη.

3. Έτσι, ο όποιος εθνικός διχασμός που μπορεί να προκύψει θα είναι κυρίως ιδεολογικός (και αντίστροφος του 1978-79). Αυτό δεν σημαίνει ότι αποκλείεται κάποια εμφύλια διαμάχη σε βάθος χρόνου, αλλά ότι ο σεχταρισμός και η ταύτιση του με εδαφικές ζώνες που βλέπουμε σε άλλες περιπτώσεις, είναι πολύ δύσκολο να παρουσιαστεί στην περίπτωση του Ιράν. Υπάρχει βέβαια και το παράδειγμα, λόγου χάριν, των παράλληλων κυβερνήσεων Υψηλής Πύλης (Κων/πολη) Vs Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (Άγκυρα) του 1920 στην καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό ή κάτι παρόμοιο σε περίπτωση που υπάρξει κοινωνική διάσπαση (περιλαμβανομένου του στρατού) με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος. Κάτι που παραμένει αυτή τη στιγμή δύσκολο - δεν υπάρχουν ακόμα οι συνθήκες.

4. Όπως ανέφερα και σε παλαιότερη ανάρτηση για το θέμα, το Ιράν δεν είναι Ιράκ και ως προς την γεωμορφολογία του. Είναι γνωστό πως το Ιράν είναι ένα φυσικό φρούριο περιτριγυρισμένο από ψηλές οροσειρές. Ειδικά τα Όρη Ζάγκρος από το Νότο μέχρι τον Βορρά στο δυτικό σύνορο του Ιράν και τα Όρη Ελμπούρζ στα βόρεια σύνορα, που εκτείνονται από δυτικά προς ανατολικά. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολη - όχι αδύνατη - μια χερσαία εισβολή στο Ιράν. Ιδιαίτερα με δεδομένο ότι το Αφγανιστάν ελέγχεται από τους Ταλιμπάν, το Ιράκ από το Ιράν, και στον Βορρά υπάρχει η Κασπία θάλασσα. Ακόμα κι αν κάτι τέτοιο επιχειρούνταν η επιτυχία θα ήταν εξαιρετικά αμφίβολη διότι η επιχείρηση θα αντιμετώπιζε παρόμοιου τύπου προβλήματα που αντιμετώπισαν Αμερικανοί και Σοβιετικοί στο Αφγανιστάν - παρόλο που εκεί ο πόλεμος δεν ήταν ακριβώς συμβατικός, είχε τη μορφή insurgency/guerilla warfare (ανατρεπτικού, μη συμβατικού, αντάρτικου κινήματος) μεταξύ άλλων. Γι' αυτό και η όποια προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος στο Ιράν θα γίνει - όπως βλέπουμε ήδη - μέσα από: 1) την δημιουργία των απαραίτητων υλικών συνθηκών και 2) την χειραγώγηση/κινητοποίηση/εργαλειοποίηση/ενίσχυση εσωτερικών, πρόθυμων μαζών. Πολύ χονδρικά και πρόχειρα, διότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι περίπου το 40-45% είναι υπέρ του καθεστώτος (με ή χωρίς μεταρρυθμίσεις) και γύρω στο 45-50% ενάντια στο καθεστώς (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποστηρίζουν τη βίαιη ανατροπή του).

5. Σε κάθε περίπτωση το σενάριο ανατροπής του καθεστώτος δεν είναι ακριβώς καλά νέα για την περιοχή. Το Ισραήλ είναι τυφλωμένο από την παράνοια του "νέου 1948". Η ανατροπή θα δημιουργήσει ένα τεράστιο κενό ισχύος που δεν είναι καθόλου βέβαιο ποιος θα το γεμίσει. Όταν οι Αμερικανοί εισέβαλαν στο Ιράκ (και καλά για Όπλα Μαζικής Καταστροφής), το αποτέλεσμα ήταν η εξάπλωση του σαλαφιστικού τζιχαντισμού και η δορυφοριοποίηση του Ιράκ από το Ιράν. Δηλαδή ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που ήθελαν.

6. Στην καλύτερη - για τους Αμερικανούς/Ισραηλινούς - περίπτωση θα ανερχόταν στην εξουσία του Ιράν ένα φιλο-δυτικό καθεστώς, σενάριο καθόλου βέβαιο. Υπάρχουν πλέον κι άλλοι παίκτες. Καραδοκεί όμως η Τουρκία του Ερντογάν, που ενώ στηρίζει ρητορικά το Ιράν, δεν θα είχε κανένα πρόβλημα με την ανατροπή του καθεστώτος. Εξ άλλου η αντι-ιρανική στάση της στην Συρία επικροτήθηκε από τους Αμερικανούς. Η εξουδετέρωση του ιρανικού πόλου ισχύος στην Μέση Ανατολή θα αποτελέσει ένα ακόμα σκαλοπάτι στην άνοδο της Τουρκίας προς το στάτους της Μεγάλης Δύναμης (μακροπρόθεσμα) - διότι υπερ-περιφερειακή δύναμη είναι ήδη. Μια τέτοια εξέλιξη και οι προεκτάσεις της υποτιμούνται από τους Αμερικανούς, αλλά όχι από τους Ισραηλινούς.

7. Άρα αν υπάρξει ποτέ υλοποίηση των ανωτέρω σεναρίων, μπορούμε ενδεχομένως να δούμε ποιοι θα είναι οι ανταγωνισμοί του μέλλοντος, τουλάχιστον σε κάποιες πτυχές τους. Και για να απαντήσω το αρχικό ερώτημα. Όχι, το Ιράν δεν μπορεί να γίνει "νέο Ιράκ" όπως εννοείται στις διαδεδομένες αναλύσεις, αλλά μπορεί κάλλιστα να έχει Ιράκ-effect - ή, με άλλα λόγια, η Μέση Ανατολή να πάθει "Ιράκ" στο Ιράν.