Νικος Χριστοδουλακης//το "το στιγμιαιο"

 

ΠΩΣ ΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΤΟΥ "ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΥ" ΕΞΕΘΡΕΨΕ ΤΗΝ ΑΤΙΜΩΡΗΣΙΑ

Νίκος Χριστοδουλάκης

"Η πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών ανάσανε με την πτώση της Χούντας τον Ιούλιο 1974 και προσδοκούσε μια νέα εποχή ελευθερίας και δικαιοσύνης να εδραιωθεί. Μεταξύ άλλων, περίμενε ότι η Πολιτεία θα έφερνε πάραυτα σε δίκη όλους όσους ποδοπάτησαν την δημοκρατία επί επτά και πλέον έτη με τις φυλακίσεις και δολοφονίες αγωνιστών, την λεηλασία του δημόσιου πλούτου, την εκδίωξη της Ελλάδας από την Ευρώπη, και τον εθνικό διαμελισμό με την προδοσία της Κύπρου. Η νέμεσις θα ήταν αφενός δικαίωση για όσους υπέστησαν τις διώξεις της Χούντας αλλά επίσης και διαρκής υπόμνηση για την τύχη που αναμένει τους επίορκους φύλακες της Πολιτείας αν αποπειραθούν να την προδώσουν εκ νέου.

Δυστυχώς, οι προσδοκίες αυτές σύντομα αποδείχθηκαν ουτοπικές. Από όσους πρωτοστάτησαν επί Χούντας, κλήθηκαν να λογοδοτήσουν μόνο όσοι είχαν άμεση ανάμειξη στην εκτέλεση του πραξικοπήματος την πρώτη ημέρα επιβολής του, θεωρώντας ότι υπέπεσαν σε μια «στιγμιαία» παράβαση καθηκόντων αλλά έκτοτε συνέχισαν να ασκούν την εξουσία νομοτύπως. Όσοι ανέλαβαν καίριες θέσεις στον χουντικό μηχανισμό αμέσως μετά την «επικράτηση της Επαναστάσεως», θεωρήθηκαν ότι απλώς ανταποκρίθηκαν σε απαιτήσεις και προσκλήσεις του κράτους και ουδεμία δίωξη ή έστω απλή διερεύνηση των πράξεων τους υπέστησαν.

Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμη και ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Οικονομικών και υπουργός Εσωτερικών επί Κόλλια και Παπαδόπουλου, και κατόπιν Πρωθυπουργός και υπουργός Οικονομικών επί Ιωαννίδη, ουδεμία δίωξη υπέστη! Και όμως παρέσυρε την χώρα σε μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις το 1973-74, και φυσικά ήταν ο βασικός υπεύθυνος για το πραξικόπημα της Κύπρου και την Τουρκική εισβολή. Δεν παραπέμφθηκε επειδή και πάλι θεωρήθηκε το πραξικόπημα «στιγμιαίο» και η δική του συμμετοχή νομότυπη εντός του πλαισίου που διαμορφώθηκε έκτοτε. Παρεμπιπτόντως, ούτε και κανείς άλλος παραπέμφθηκε για το έγκλημα της Κύπρου.

Σε δίκη παραπέμφθηκαν μόνο ευάριθμοι πρωταγωνιστές της Χούντας, οι φονιάδες του Πολυτεχνείου και μερικοί κατά τόπους βασανιστές σε τοπικά δικαστήρια, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις την σκαπούλαραν με χαμηλές ποινές. Συστηματικές και αυστηρές διώξεις βασικών στελεχών της χούντας – πλην των πρωταιτίων - δεν έγιναν. Η δικαιολογία ήταν ότι έτσι το μεν κράτος απαλλάχθηκε από το άγος της χουντικής ρετσινιάς και επιδόθηκε απερίσπαστο στην ανασύνταξη του, αφετέρου αποφεύχθηκε η ποινικοποίηση και ο στιγματισμός μεγάλου μέρους του Στρατού και των μηχανισμών που ενδεχομένως θα οδηγούσε σε γενικευμένη κρίση και αποδοκιμασία.

Φεύ, καμία τέτοια αυταπάτη δεν επαληθεύτηκε. Αρκετές ομάδες στον Στρατό συνέχισαν να υπονομεύουν το δημοκρατικό πολίτευμα, όπως όταν εκδηλώθηκε προσπάθεια πραξικοπήματος τον Φεβρουάριο 1975. Μηχανισμοί παρακολούθησης πολιτών συνέχιζαν να λειτουργούν τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και κάμποσα οικονομικά συμφέροντα και θεσμοί του βαθέος κράτους μπόρεσαν να ανασυνταχθούν ανενόχλητοι. Στο ίδιο κλίμα, πολλά μικρομεσαία στελέχη της χούντας γλίτωσαν κυρώσεις και συνέπειες και γρήγορα αποκαταστάθηκαν σε νέα πόστα εξουσίας είτε του δημόσιου είτε του ιδιωτικού τομέα (από δικηγόροι χουντικών, διαχειριστές εταιρειών έως υπεύθυνοι ασφαλείας σε μεγάλους εργοδότες).

Η κοινωνία αντιμετώπισε το φαινόμενο της εν πολλοίς ατιμωρησίας με οργή και απαξίωση, δεν είχε όμως τα μέσα και τις διαδικασίες να το αποτρέψει και στο τέλος αδιαφόρησε. Εξαίρεση αποτελούν μόνο οι πρωτοβουλίες των φοιτητικών συλλόγων που κατάφεραν να εκδιώξουν από τα πανεπιστήμια κάμποσους καθηγητές που συνεργάστηκαν στενά με την Χούντα, αν και ελάχιστοι εξ αυτών υπέστησαν οριστική απόλυση και στέρηση συνταξιοδότησης. Μάλιστα αρκετοί καθηγητές που είχαν «λερωμένη την φωλιά τους» και αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο αποχουντοποίησης, άρχισαν να προσλαμβάνουν σωρηδόν βοηθούς από τους νεόκοπους συνδικαλιστές για να τους δελεάσουν και να βάλουν τις ενέργειες αποπομπής στην άκρη.

Πολλοί από αυτούς, όχι μόνο δέχτηκαν την προσφορά αλλά σταδιακά εξελίχθηκαν και οι ίδιοι σε καθηγητές! Κορυφαίο παράδειγμα, η μαζική ανακήρυξη δεκάδων διδακτόρων και λεκτόρων με απλή ανάταση χειρός στην Ιατρική Σχολή όπου ενδημούσαν ουκ ολίγες ποικιλίες του χουντικού οικοσυστήματος. Η ατιμωρησία είχε καταφέρει όχι μόνο να επιβιώσει αλλά πλέον να γίνει και επικερδώς ανταλλάξιμη.

Ενθαρρυμένο από την επιβίωση του, το φαινόμενο ατιμωρησίας διαπότισε σιγά-σιγά την δομή του κράτους και απλώθηκε σε όλη την έκταση λειτουργίας του. Για να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη του συρμού, «κοινωνικοποιήθηκε». Όπως τα παράσιτα σε υγιείς οργανισμούς, έτσι και η ατιμωρησία επωάστηκε ακόμα και μέσα στο ίδιο το πλαίσιο εκδημοκρατισμού του κράτους. Όταν στο κλίμα ευφορίας της μεταπολίτευσης αναπτύχθηκε μια δυναμική συνεχούς διεκδίκησης καλύτερων συνθηκών εργασίας, περισσότερων δικαιωμάτων και πιο ελεύθερης έκφρασης, κολλούσε συχνά και η απαίτηση για «στραβά μάτια» σε μικρές αλλά ολοένα και μεγαλύτερες παραβατικές συμπεριφορές. Επιστέγασμα ήταν η σταδιακή εγκαθίδρυση μιας «θεσμικής ανοχής» απέναντι σε παραπτώματα, παρεκτροπές και παραβιάσεις του κώδικα δημοσίων λειτουργών που σε άλλες δημοκρατικές χώρες θα επέσυραν κυρώσεις, ποινές έως και πλήρη καθαίρεση από το δημόσιο.

Εδώ στην Ελλάδα όμως επικράτησε ο ιστορικός συμψηφισμός: αφού δεν τιμωρήθηκαν οι χουντικοί διοικητές μιας ΔΕΚΟ, πώς άραγε θα υποστούν κυρώσεις κάποιοι υπάλληλοι για κάτι πολύ υποδεέστερο; Και αφού δεν υπέστησαν κυρώσεις αυτοί, πώς θα επιβληθούν σε άλλους; Έτσι απλώθηκε ανεπαισθήτως ένα γενικευμένο αίσθημα αποφυγής συνεπειών και όλα κατέληγαν στο καθαρτήριο συμπέρασμα «εντάξει μωρέ και τι έγινε;». Σε όσους μελετούν πολιτικούς και διοικητικούς οργανισμούς, είναι γνωστός ο νόμος της συσσώρευσης του κακού: όταν μια διοίκηση ανέχεται επί μακρόν την παραβίαση ενός κανόνα, τότε αυτή εμπεδώνεται και η επόμενη φάση αποκλίνουσας συμπεριφοράς θα περιλαμβάνει κάτι περισσότερο, κ.ο.κ. Αυτό που είναι σήμερα υποδεέστερο, διογκώνεται και σύντομα φτάνει σε «άλλη πίστα» παραβατικότητας που είναι ακόμα δυσκολότερο να ελεγχθεί. Η πορεία της μεταπολίτευσης εμπεριέχει πλείστα όσα μελανά σημεία ατιμωρησίας που αποδεικνύουν αυτό το φαινόμενο.

Πολλές φορές επίσης το αίσθημα αποφυγής συνεπειών όταν κάποιοι παραβιάζουν τους κανόνες δεν περιορίζεται σε ατομικές ή συντεχνιακές συμπεριφορές, αλλά γενικεύεται σε επίπεδο πολιτικής. Η ίδια η κυβέρνηση συχνά προτρέχει να αμνηστεύσει παρανομίες πολιτών για να αντλήσει μικροκομματικά οφέλη από την εύνοια που τους επιδεικνύει, αθωώνοντας συμπεριφορές από την παράνομη δόμηση και τις καταστροφές περιβάλλοντος έως την φοροδιαφυγή και τις διάφορες κομπίνες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας.

Θα αναρωτηθεί κανείς: μα φταίει για όλα αυτά το «στιγμιαίο» για το πραξικόπημα της Χούντας; Ακριβώς! Σκεφτείτε πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα στις δομές, την λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του κράτους, αν από νωρίς είχε εμπεδωθεί η αντίληψη ότι οι επίορκοι βρίσκονται αντιμέτωποι των πράξεων τους. Οι κρατικές ιεραρχίες θα είχαν την αυτοπεποίθηση ότι έκαναν το καθήκον τους και την βούληση να φερθούν αναλόγως σε ανάλογες περιστάσεις μικρής ή μεγάλης παραβίασης της νομιμότητας, αντί να στέκουν περιδεείς όπως σήμερα στα φαινόμενα ανομίας.

Η θεραπεία της διαδεδομένης παραβατικότητας δεν βρίσκεται πλέον στην αναδρομική αναπλήρωση της χαμένης δικαιοσύνης έναντι της Χούντας. Χρειάζεται σήμερα πολύ πιο επίπονη και συστηματική διαδικασία σε όλο το κράτος και αλλαγή προτύπων και συμπεριφορών στην κοινωνία. Δεν είναι ανέφικτο, αλλά πάντως είναι πλέον πολύ δύσκολο και απλώς ελπίζει κανείς η δυσκολία αυτή να ενθαρρύνει την ανάληψη πρωτοβουλιών πριν η πλημμυρίδα παρόμοιων φαινομένων τις καταστήσει όντως ανώφελες".

Ν.Χ

Θα μπορούσε κανείς να πάει και πιο πίσω. Εν τάχει: Οι αντιστασιακοί της Γερμανικής κατοχής βρέθηκαν βασανιζόμενοι στα ξερονήσια, άλλοι εξόριστοι σε ξένες χώρες, άλλοι εκτελέστηκαν για τις απόψεις τους και μόνο. Οι ταγματαλήτες - προδότες στελέχωσαν τον κρατικό μηχανισμό.

Ακόμη πιο πίσω: 1821. Πόσο πέρασε η εξουσία στα χέρια των αγωνιστών της επανάστασης και όχι στα χέρια των κοτζαμπάσηδων;

ΤΙ ΚΑΤΑΡΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΡΕΧΕΙ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ!!!